بیوگرافی محمود حسابی؛ زندگینامه پدر علم فیزیک ایران

دکتر”محمود حسابییکی از پایه گذاران فیزیک دانشگاهی در ایران به شمار می رود. تلاش او در کارنامه کاری خود در دولت و دانشگاه تهران نقش بسزایی در تثبیت و توسعه این رشته در دانشگاه های ایران داشت. در این مقاله زندگینامه و دستاوردهای محدود وی را به اختصار مرور می کنیم. ما همچنین برخی از نظرات بحث برانگیز در مورد آن را مورد بحث قرار می دهیم.

تولد و کودکی

محمود حسابی روز 3 مارس 1281 او در تهران به دنیا آمد. پدر و مادرش اصالتاً تفرشی بودند. طبق کتاباستاد عشق«که در آن شرح حال استاد برجسته تاریخ نوشته شده است»حسابینوشته اند که خانه دوران کودکی دکتر حسابی در شاهپور یا میدان شاپور (وحدت اسلامی کنونی) در قوام دوله بازارچه و نزدیک کلیسای ارامنه بوده است.

پدربزرگشعلی معزالسلطان“معروف به”حاج یمین الملک“اعضای کابینه وزیران”عبدالحسین فارمانفارماپدر محمود بودعباس معزالسلطانیاو همچنین یک کارمند دولتی بود.

خانواده محمود در کودکی به دلیل مأموریت پدرش به شامات (سوریه و لبنان کنونی) رفتند. آنها در سفارت ایران در بیروت که تحت حکومت امپراتوری عثمانی بود مستقر شدند. پس از مدتی پدر به ایران بازگشت، اما محمود به همراه برادر و مادرش در بیروت ماندند تا فرزندان در مدارس اروپایی بیروت تحصیل کنند.

تحصیلات محمود حسابی

محمود در مدرسه کشیشان فرانسوی در بیروت تحصیل کرد. با اینکه مدرسه شبانه روزی بود، محمود و برادرش می توانستند روزانه در این مدرسه درس بخوانند. در آنجا با زبان فرانسه آشنا شدند.

پس از آن حسابی به دانشگاه فرانسوی بیروت رفت و تحصیلات خود را در آنجا ادامه داد. دروس مقدماتی ادبیات و زیست شناسی و در 19 سال از این دانشگاه فارغ التحصیل شد. برای ادامه تحصیل رشته راه و عمران را انتخاب کرد و موفق شد 22 ساله وی از دانشگاه آمریکایی بیروت فارغ التحصیل شد. سپس در یک شرکت مهندسی فرانسوی مشغول به کار شد.

مهاجرت به فرانسه

محمد برادر محمود مدتی به ایران بازگشت و در وزارت راه و ترابری مشغول به کار شد. دو برادر موفق شدند از دولت ایران بورس تحصیلی بگیرند. در همان زمان، شرکت فرانسوی به محمود پیشنهاد داد تا در دفتر مرکزی آنها در پاریس کار کند.

بدین ترتیب محمود و برادرش به پاریس مهاجرت کردند. ابتدا به تحصیل علوم پایه پرداختند. او بلند شد 25 ساله او به تحصیل در رشته فیزیک در فرانسه ادامه داد.

بازگشت به ایران

حسابی پس از فارغ التحصیلی در رشته فیزیک به ایران بازگشت و در اداره راه و ترابری مشغول به کار شد.

بر اساس منابع موجود در کتابخانه دیجیتال شورای اسلامی، هاشی در دوره های اول، دوم و سوم مجلس سنای ایران نماینده بوده است. البته اطلاعات دقیقی از سال های فعالیت وی در دست نیست. سنای اول از ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۱، سنای دوم از ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۸ و سنای سوم از ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۰ وجود داشت.

همچنین محمود حسابی از 13 دی 1330 تا 14 تیر 1331 وزیر فرهنگ دولت اول.محمد مصدق” بود.

پروفسور حسابی پس از تأسیس دانشگاه تهران، ریاست دانشکده فنی را بر عهده گرفت و در دوران حیات خود در این دانشگاه نقش مهمی در تثبیت آموزش و پژوهش فیزیک دانشگاه تهران و ایران داشت.

بسیاری از کسانی که با او ارتباط داشتند، تدریس و تأسیس رشته فیزیک نوین در ایران را بزرگترین دستاورد استاد محمود حسابی می‌دانستند.

دکتر محمود حسابی ج 21 شهریور 1371 وی در ژنو سوئیس درگذشت. قبر او در کنار دیگر اعضای خانواده اش در شهر تفرش قرار دارد.

دستاوردهای محمود حسابی در ایران

دستاوردهای زیادی به محمود حسابی نسبت داده می شود. تأسیس اولین مدارس عشایری کشور، تأسیس دانشگاه، تأسیس وقت رسمی در ایران و …. برخی از این دستاوردها هستند.

بسیاری از منتقدان از اغراق در زندگی نامه های حسابی انتقاد کرده اند. در میان دستاوردهای بحث برانگیز منسوب به محمود حسابی، دو مورد از آنها برجسته تر است که در ادامه به آنها می پردازیم.

“محمود حسابی، تنها شاگرد ایرانی انیشتین”

در کتاباستاد عشقاز روایت محمود نقل شده است که:

من در تحقیقات خود در زمینه فیزیک به برخی نظریه ها رسیده ام. یکی حساسیت سلول های فوتوالکتریک، دیگری عبور نور از مواد اطراف و آخرین نظریه بی نهایت بودن ذرات است. در این نظریه ها باید مطالبم را با اساتید فیزیک در میان می گذاشتم. به همین دلیل به اروپا سفر کردم و با دانشمندانی مانند بور، فرمی، بورن، دیراک و شرودینگر در کشورهای مختلف آشنا شدم. نظر آنها این بود که از آنجایی که تئوری های من بسیار پیچیده است، بهتر است پیش پروفسور انیشتین بروم و مشکلاتم را با او در میان بگذارم.

استاد عشق، ایرج حسابی

سپس در این مقاله می خوانیم که حسابی به عنوان یکی از پنج نفری که می تواند بر صندلی انیشتین قرار گیرد انتخاب شد. انیشتین می گوید که در یک ماه گذشته ذهن او درگیر نظریه او بوده است. او در نهایت بیان می کند که این نظریه در آینده ای نه چندان دور فیزیک را متحول خواهد کرد.

این متون مقدس ممکن است اغراق آمیز به نظر برسند. با این حال، بسیاری از افراد در چنین نظراتی، حساب را تنها شاگرد انیشتین می دانند. اما به نظر می رسد حقیقت این است که حسابی تنها یک بار در یک جلسه عمومی برای چند دقیقه با اینشتین ملاقات کرد.

نکته دیگر، اشاره به نظریه ای به نام «بی نهایت ذرات“خوب. دو مقاله کوتاه از محمود حسنی درباره جهان وجود دارد ذرات هستند. اولین مقاله یک مقاله انگلیسی به نام “ذرات پیوسته» نوشته شده است این در سال 1326 بود. در این مقاله یکی از پاسخ های خاص معادلات ماکسول در چارچوب نسبیت عام بررسی می شود.

مقاله دوممدل ذرات بی نهایتکه در سال 1336 در یک مجله فرانسوی منتشر شد.

از یک حساب کاربری، مقاله دیگری به نام “شواهد نظری برای وجود ذره باردار نور با جرم بیشتر از الکترونهمچنین در سال 1327 به زبان انگلیسی منتشر شده است.

«محمود حسابی، مؤسس دانشگاه تهران»

یکی دیگر از دستاوردهای مهمی که به محمود حسابی نسبت داده شد، تأسیس دانشگاه تهران بود. در کتاب «داستان عشق» آمده است که محمود حسابی رضاشاه را متقاعد کرد که دانشگاه تهران را بسازد. سپس رضاشاه به او دستور داد تا طرح دانشگاهی را بر اساس دانشگاه های پاریس تهیه کند.

بسیاری از کسانی که با زندگی محمود حسابی آشنا هستند این ادعا را تکذیب می کنند. به گزارش سایت دانشگاه تهران، محمود حسابی در سال 1307 پیشنهاد تأسیس مرکز جامع همه یا اکثر دانشگاه ها را با وزیر فرهنگ وقت دکتر دکتر داد.علی اصغر حکمتدر میان نهادها

در واقع تأسیس دانشگاه تهران باید حاصل تلاش افرادی مانندعلی اصغر حکمت“،”سیاسی علی اکبر“،”عیسی صدیقو … می دانیم در آغاز سال 1310. این افراد تاریخ دانشگاه تهران را به تفصیل در نوشته ها و خاطرات خود ثبت کرده اند و در این نوشته ها اثری از محمود حسابی نیست.

به عنوان مثال، برخلاف داستانی که در بالا درباره محمود حسابی گفته شد، دانشگاه تهران بر اساس طراحی دانشگاه های فرانسه ساخته نشده است. در سال 1310 عیسی صدیق از طرف دولت به ایالات متحده آمریکا سفر کرد تا طرح تأسیس دانشگاه تهران را بر اساس دانشگاه های آمریکایی به دولت ارائه کند. عیسی صدیق تلاش خود برای تأسیس دانشگاه تهران را در کتاب «یک سال در آمریکا“و”خاطره ای از عمربا جزئیات کامل توضیح داده شده است.

آخرین کلمه

در این مقاله نگاهی به زندگی نامه استاد محمود حسابی انداخته ایم. محمود حسابی پس از تحصیل در رشته فیزیک در فرانسه به ایران بازگشت و در ادارات دولتی مشغول به کار شد. از این طریق خدمات ارزنده ای به ایران ارائه می کند. او همچنین در تأسیس و تثبیت رشته فیزیک نوین در دانشگاه تهران نقش داشت و از کسانی بود که این علم را در ایران رواج داد.

امروزه بسیاری از دستاوردهای دروغین یا اغراق آمیز به او نسبت داده می شود. این ادعاها نه تنها جایگاه واقعی محمود حسابی را در تاریخ معاصر ایران افزایش نمی دهد، بلکه افشای این دروغ ها در سال های اخیر ضربه جبران ناپذیری به جایگاه و اعتبار این شخصیت برجسته کشور وارد کرده است.

سوالات متداول